Przejście przez lustro / Janusz Andrzej Zajdel

Wiele z zamieszczonych w tomie opowiadań ukazało się w latach 1965-1973 pod postacią pierwodruków w takich czasopismach jak Astronautyka, Płomyk, Młody Technik czy Horyzonty Techniki, a więc są to dokonania mające związek z poprzednim okresem twórczości pisarza. Tak jak w innych tekstach Zajdla dominują tu konwencjonalne rozwiązania fabularne, przynoszące zarówno posmak przygody, jak i naukowe dociekania spragnionych tej przygody bohaterów. Przepełniona humorem jest historia kosmonauty, który odkrywa na niewielkiej planecie krzewy porosłe malutkimi owocami, które okazują się być istotami rozumnymi („Apetyt na śliwki”). To pełne lekkiego, ale i szyderczego humoru opowiadanie mówi w sugestywny sposób o tym, jak bardzo jesteśmy ślepi na istnienie odmiennych form życia. Dobry humor dopisuje też Autorowi w tekście „Porządek musi być” – w tej niepozbawionej głębszej refleksji historii możliwość kontaktu z Obcym zdaje się zanikać z uwagi na… długość życia, jaka w dość znaczny sposób uwidacznia się między ludźmi i przedstawicielami obcej cywilizacji. Wątek Obcego występuje też w „Buncie” – kolejnym dowcipnym opowiadaniu, w którym obserwujemy kontakt z cywilizacją złożoną z dwóch rodzajów istot: Muskulatów (o wielkich ciałach i małych główkach) oraz Megacefalów (o dużych głowach i małych ciałkach, osadzonych na barkach Muskulatów). W tomie opowiadań nie brakuje, rzecz jasna, podróży: zarówno tych w czasie („Tam i z powrotem”) jak i przestrzeni. „Zjawa” to opowiadanie o posmaku horroru, którego banalne zakończenie nijak się ma do panującego wcześniej pełnego grozy napięcia. W przestrzeni kosmicznej tudzież na obcych planetach znajdziemy się też pośrednio w „Diabelskim młynie” (eksperymenty na stacji kosmicznej dotyczące określenia wpływu promieniowania na organizmy żywe), w „Czwartym rodzaju równowagi” oraz w „Tau Wieloryba”, gdzie załoga trafia na dziwny glob o bardzo małej gęstości i ponadnaturalną prędkością rotacji. I na koniec, nie zapomniał Zajdel o eksperymencie naukowym: w tytułowym „Przejściu przez lustro” mamy doświadczenia z pogranicza magii i nauki, mające wykreować świat odwrotny, odbity w lustrze. Z kolei w klimacie szpitala osadzone jest jedno z dłuższych opowiadań pt. „Metoda doktora Quina”, przedstawiające swojego rodzaju klinikę psychiatryczną i osadzonych w niej powracających z długich podróży kosmonautów. W atmosferze „leczniczym” pozostaje też „Konsensor” – opowiadanie, w którym genialny wynalazek kolegi po fachu pozwala lekarzowi odczuwać dolegliwości swoich pacjentów, co stanowi może i techniczny postęp ale jest też jednocześnie niezmiernie uciążliwe dla… samego badającego.

Zawiera opowiadania: 1. Tam i z powrotem, 2. Diabelski młyn, 3. Blisko słońca, 4. Bunt, 5. Przejście przez lustro, 6. Czwarty rodzaj równowagi, 7. Porządek musi być, 8.Tau wieloryba, 9. Skorpion, 10. Zjawa, 11. Sami, 12. Metoda doktora Quina, 12. Apetyt na śliwki, 13. Dyżur, 14. Konsensor, 15. Kontakt, 16. Towarzysz podróży.