Fantastyka-Przygoda

„Fantastyka-Przygoda” była serią wydawaną przez warszawskie Wydawnictwo „Iskry”. Powstała w połowie lat 60-tych popularyzując literaturę fantastycznonaukową, zarówno rodzimą jak i spoza Polski, i istniała do początku lat 90-tych. Była jedną z głównych i najbardziej rozpoznawalnych serii science-fiction w kraju.

„Fantastyka-Przygoda” jest jedną z niewielu polskich serii literatury s-f, która tak często zmieniała swój wizerunek w ciągu wszystkich lat jej istnienia na rynku wydawniczym. Biorąc pod uwagę szatę graficzną można podzielić serię na kilka okresów. Pierwszy z nich, przypadający na lata 60-te, aż do połowy lat 70-tych, charakteryzuje się małym formatem (16,5 cm) oraz tym, że logo serii często zlewa się z ilustracją na okładce, co powoduje, że nie zawsze jest ono rozpoznawalne. W przeciwieństwie do późniejszego okresu, logo jest tu przedstawiane w kolorze czerwonym lub czarnym. W początkowym okresie serii brakuje jej, wyłączając logo, stałego motywu bądź układu graficznego. Sytuacja zmienia się od lat 70-tych, kiedy pojawia się pierwszy stały element serii. Jest nim owal rozkładający się po połowie na przednią i tylną okładkę, zamykający wewnątrz motyw graficzny. Marginesy wokół niego pozostają białe. Zmienia się też nieznacznie format.

Kontynuacją zmian jest pojawienie się ciemniejszej tonacji okładek. Od końca lat 70-tych przeważa kolor ciemnozielony, brązowy bądź niebieski, a cechą charakterystyczną pozostaje wciąż logo i format, poza którym ujednolicony zostaje styl ilustracji pojawiających się na okładce. W latach 80-tych seria diametralnie zmienia swój wygląd. Obowiązującym formatem jest A5, stylistykę okładki cechuje umiejscowiony na górze owal, w którym wpisany jest tytuł oraz nazwisko autora. Poniżej znajduje się ilustracja, która zajmuje ok. 3/4 powierzchni. Zmiany te zostały skrytykowane min. w 3 numerze Fantastyki z 1983 roku. W drugiej połowie lat 80-tych (do początku lat 90-tych) seria jeszcze raz zmienia swoje oblicze. Format pozostaje ten sam, zmienia się jedynie tonacja okładki na ciemną. W czarne marginesy wpisany zostaje prostokąt ze złamanym narożnikiem. Po raz pierwszy też logo serii pozbawione zostaje jednego z elementów, mianowicie centralnie umieszczonego globusa.

„Fantastyka-Przygoda” publikowała powieści i opowiadania związane przede wszystkim z nurtem science-fiction, choć zdarzały się teksty ocierające się o fantasy (np. R. Zelazny, „Dziewięciu książąt Amberu. Karabiny Avalonu”, 1989). Popularyzowała literaturę polską (Grzegorz Babula, Jerzy Grundkowski, Marek Oramus, Mirosław Jabłoński, Andrzej Ziemiański, Janusz Zajdel), amerykańską (Frederic Pohl, James Gunn, Ray Bradbury), angielską (Bob Shaw, Brian Aldiss), węgierską (Péter Lengyel, Péter Zsoldos), radziecką (Abramow, Strugaccy), rumuńską Constantin Cubleşan) i in.

Ilustracje i okładki

„Fantastyka-Przygoda” jest serią, której właściwie brak wewnętrznych ilustracji. Wyjątki zdarzały się w początkowym okresie, a przykładem mogą być ilustracje Mieczysława Majewskiego we „Włóknie Claperiusa” Konrada Fiałkowskiego (1969).

W pierwszym okresie dominuje okładka prezentująca kolaże. Ich twórcami byli min. Jerzy Zbijewski („Wakacje cyborga”, 1968; A. i S. Abramow, „Jeźdźcy znikąd”, 1969; K. Fiałkowski, „Włókno Claperiusa”, 1969; I. Asimov, „Koniec wieczności”, 1969), Marian Żbikowski (B. Petecki, „Tylko cisza”, 1974), Janusz Wysocki (B. Petecki, „Strefy zerowe”, 1972). W latach 70-tych i 80-tych seria zmienia nieznacznie format i układ graficzny okładki, na której widoczne są prace o charakterze często abstrakcyjnym, nieprzedstawiającym. Zarówno okres mniejszego formatu jak i większego (A5) reprezentowany jest właściwie przez jednego ilustratora, którym jest Kazimierz Hałajkiewicz, który oprócz zajmowania się ilustratorstwem książek, wykonywał też min. projekty graficzne do płyt gramofonowych. W ostatnich latach wydawania serii odpowiedzialność graficzna zostaje rozłożona na trzy osoby. Pierwsza z nich zajmuje się ogólnym opracowaniem graficznym (jest to Marek Zalejski), druga wykonuje ilustrację wykorzystaną na okładce (np. Wiktor Sadowski, Janusz Gutkowski), trzecia natomiast dostarcza ilustrację do frontyspisu (Marek Zalejski, Janusz Sutkowski, Grzegorz Komorowski i in.).

Redakcja

W pierwszym okresie wydawania serii redaktorzy poszczególnych tomów nie sygnowali ich swoimi nazwiskami. Pierwsze z nich pojawiają się dopiero po pierwszej zmianie szaty graficznej, od lat 70-tych. Są to:

1. Maria Jentys
2. Elżbieta Kwaśniewska
3. Anna Kowalik
4. Mirosław Kowalski
5. Zofia Skorupińska
6. Monika Dutkowska
7. Danuta Łukawska
8. Katarzyna Sławska
9. Zofia Uhrynowska
10. Helena Bron
11. Helena Madany
12. Ewa Kieruzalska
13. Blanka Kościukowa
14. Wacława Mironkin